آشنایی با انواع شته و سموم آن

شته چیست؟

شته حشره ای بسیار کوچک اما موفق است که در تمام کره زمین، بر روی گیاهان و درختان فعالیت می کند. این حشرات دارای قطعات دهانی مکنده و خرطوم مانند می باشند که با سوراخ کردن بافتهای گیاهی از شیره نباتی گیاه تغذیه می کنند. که این امر موجب تولید عسلک، کاهش تنفس و توقف رشد گیاهان می گردد.

مهمترین شته های خسارت زا درختان میوه ، سبزی و صیفی و زراعی

شته جالیز Aphis gossypii
انواع شته مرکبات
شته سویا Aphis glycines
شته سیاه چای Toxoptera aurantia
شته چغندر قند fabae Aphis
انواع شته سیب
شته درختان میوه هسته دار
شته پنبه Aphis gossypii
شته درختان کاج Cinara pini و Cinara palaestinesis
شته معمولی گندم Schizaphis graminum
شته مومی کلزا Brevicoryne brassicae

 

چرا مبارزه با شته ها مهم است؟

شته ها از مهمترین آفات مکنده در تمام محصولات کشاورزی در دنیا و ایران می باشند. قدمت آنها در کره زمین بیش از ۳۰۰ میلیون سال می باشد ( دوران زمین شناسی کربُنیفر یا کربُنیفِروس )

مبارزه با این حشره موذی به دلایل زیر در امنیت غذایی و کشاورزی مهم است :

دارای رشد و تولید مثل هستند و در طول چند روز جمعیت خود را چندین برابر می کنند.
آنها قدرت جابجا شدن بالایی دارند و علاوه بر پرواز حشرات بالغ از طریق مختلف نظیر باد و مورچه ها تا مسافت های زیادی جابجا می شوند.
با تغذیه از شیره نباتی برگ، گل و جوانه های انتهایی، باعث پیچیدگی شدید برگها و بدشکلی برگ و جوانه های انتهایی گیاهان می شوند.
با ترشح عسلک روی تمام اندام های درخت، موجب بروز قارچ دوده (فوماژین) شده و موجب اختلال در فتوسنتز می شوند.
در اثر تضعیف و مسموم شدن گیاهان، باعث ریزش، بدشکلی و کوچک شدن گل یا میوه های گیاهان می شوند.
این حشرات از مهمترین ناقلین ویروس های گیاهی می باشند.
تقریبا تمام گیاهان، شته های مخصوص به خود داشته و یا اینکه یک گونه از آن توانایی تغذیه از چندین گیاه را دارد. مانند شته سبز هلو که تعداد زیادی از محصولات کشاورزی میزبان آن می باشد نظیر ( هلو، سیب، گیلاس، زردآلو، گوجه فرنگی ، سیب زمینی ، بادمجان، کرفس، آفتابگردان، کاهو، بادام ، توتون و…..)

 

شته جالیز Aphis gossypii

شته جالیز یکی از آفات مهم خیار در فضای آزاد و زیر پوشش می باشد و در مواردی خسارت قابل توجهی به این محصول وارد کرده است. این حشره علاوه بر خسارت کمی و کیفی(پیچیدگی برگ ها، کور شدن مریستم انتهایی، کثیف شدن سطح شاخ و برگ ها به دلیل ترشح عسلک و تجمع گرد و خاک و یا رشد قارچ های فوماژین)، ناقل ویروس های گیاهی نیز می باشد.

 

انواع شته درختان مرکبات

شته های مرکبات با تغذیه از شیره نباتی برگ، گل و جوانه های انتهایی باعث پیچیدگی شدید برگها و بدشکلی برگ و جوانه های انتهایی می شود. این آفـت با ترشح عسلک روی تمام اندام های درخت ، موجب بروز قارچ دوده (فوماژین) شده و همچنین باعث ریزش گل و میوه های کوچک می شود. شته سبز مرکبات یکی از ناقلین ویروس بسیار خطرناک تریستزا است.

• شته سبز مرکبات Aphis citricola
• شته سیاه مرکبات Toxoptera aurantia
• شته جالیز Aphis gossypii

 

شته سویا Aphis glycines

شته سویا قادر است در جمعیت های بالا خسارت قابل توجهی را وارد نماید. شته ها دارای قطعات دهانی مکنده می باشند. در نتیجه، با سوراخ کردن بافتهای گیاهی می توانند از شیره گیاه تغذیه نمایند. شته سویا اغلب از برگها، ساقه ها و غلافها تغذیه می کند و از مرحله سه برگچه ای بر روی گیاه قابل رویت است. تغذیه ی این آفت در تراکمهای بالا می تواند سبب چروکیدگی و زردی برگها، عقیم شدن بذرها و کاهش بیش از ۴۰ درصدی عملکرد محصول گردد.

 

 

شته سیاه چای Toxoptera aurantia

شته سیاه چای، گونه ای چند خوار با پراکنش جهانی است که به بیش از 120 گونه گیاهی شامل مرکبات، قهوه، کاکائو، چای، سیب، انجیر، انبه و چندین گیاه زینتی حمله می کند (1978, Carver).

این حشره یکی از خسارت زا ترین آفات چای و مرکبات در ایران و آسیاست که علاوه بر خسارت مستقیم ناقل پنج بیماری گیاهی همچون ویروس تریستزای مرکبات و لکه حلقوی قهوه است که این بیماریها خسارت به مراتب بیشتری از تغذیه شته ایجاد می کنند.

شته سیاه چای معمولاً به درختچه‌های جوانتر مرکبات و چای بیشتر حمله کرده و با تجمع اطراف رگبرگهای اصلی و فرعی و سرشاخه‌های جوان گیاهان میزبان فعالانه از شیره گیاهی تغذیه می‌کند. تغذیه این شته سبب پیچیدگی برگ و سرشاخه شده و ریزش غنچه ها و گلها را به همراه دارد. در نهایت عسلک فراوان تولید شده توسط این آفت بستر را برای رشد قارچ دوده فراهم میکند که کاهش فتوسنتز را در گیاهان آلوده شده به همراه دارد.

 

شته چغندر قند Aphis fabae

شته چغندر قند معمولا در طی فصل تابستان در مزارع چغندرقند مشاهده شده و با مکیدن شیره نباتی و پیچیدگی برگها و کاهش رشد بوته ها ایجاد خسارت می کند. ظهور و شدت این آفت نه تنها در مناطق مختلف بلکه در سالهای مختلف با هم متفاوت است، که بستگی مستقیم به شرایط محیطی و کشت سایر محصولات میزبان دارد. خسارت این آفت در شرایط کم آبی، بیشتر و شدیدتر بوده و برای کنترل آن نیاز به استفاده از روش کنترل شیمیایی خواهد بود.

 

انواع شته سیب

شته معمولی سیب Aphis pomi Degeer

آفت با قطعات دهانی مکنده خـود شیره گیـاهی را مـی مكـد و توقف یـا كنـد شـدن رشـد در سرشـاخه هـا را باعـث مـی شـود . پس از مدتی و با بالا رفتن تراكم آفت روی سرشاخه ها کـم کـم افراد بالدار در کلنی ظاهر می شوند كـه وظیفـه آنهـا انتـشار دامنـه فعالیــت آفــت روی دیگــر درختــان اســت.

 

شته صابونی سيب Dysaphis plantaginea Pass

این آفت در تمام مناطق سیب کاری كشور فعالیـت داشـته و تنها میزبان آن سیب است . این آفت زمستان را بـه صـورت تخـم هـای انفرادی روی سرشاخه ها سپری می كند. ماده‌های موسس كه منتج از تخم های زمستان گذران می باشـند، در ابتـدای فصل از جمعیـت اندكی برخوردارند ولی با توجه بـه مساعدت شرایط محیطـی و وفور منابع غذایی، هم زمان با گل و بلافاصله پـس از آن، جمعیـت آنها به طور ناگهانی افزایش می یابد. ادامه تغذیه از برگ ها و میوه‌های جوان منجر بـه تغییـر شـكل میوه ها نیز می گردد.

شته مومی سیب (شته خونی سیب) Eriosoma lanigerum Hausm

بخشی از فرم زمستان گذران این آفت، زمستان را روی ریشه ها سـپری كـرده و ضـمن فعالیـت خـود روی ریـشه هـای فوقـانی و نزدیک سطح خاک باعث ایجاد تغییر شكل در آنها می گردد. از آنجا كه عمده خسارت آفـت روی تنـه و سرشـاخه هاسـت، در آن بخش به طور کامل توصیف خواهد شد.

 

شته درختان میوه هسته دار

شته خالدار هلو (شته روغن چراغی) Pterochloroides persica Chol

این آفت از آفات مهم درختـان میـوه هـسته دار (هلو، شلیل، زردآلو و آلو) اسـت، ولـی از آنجایی كه ندرتاً توسط نگارنده و برخی محققین روی سـیب نیـز دیده شده لذا به شرح مختصری از آن می پردازیم.

این آفـت زمـستان را بـه صـورت تخـمهـای سـیاه رنـگ و بـراق نــسبتاً درشــت (۲/۱-۱ میلــیمتــر ) روی سرشاخه ها (عمــدتاً نیمه پایینی ) و با تـراكم بـالا سـپری مـی كنـد. تخم هـا در شـرایط مناسب حرارتی اول فصل بهار تفریخ شده و شته های ماده موسس از آنها خارج می شوند.

 

در طول فصل این آفت به صورت بکرزایی تكثیــر مــی یابــد. محــل فعالیــت آن نیــز عمــدتاً ســطح زیــرین شاخه‌هاست. در این گونه نیز در صورت بالا رفتن جمعیت، افـراد بالدار ظاهر شده كه وظیفه انتشار آفت را به عهده دارند . خسارت آفت با ترشح فراوان شیره و خیس شدن شاخ و برگ بخـش هـای پایینی درخت و سطح زمین همراه است. شیره فوق بعـضاً خـشك شدن شاخ و برگ را نیز در پی خواهد داشت.

شته پنبه Aphis gossypii

شته های ماده پنبه اغلب به صورت بکرزایی تولید مثل می کنند. حشرات ماده تا ۱۴۰ نوزاد به دنیا آورده و ظرف ۷ تا ۹ روز به بلوغ جنسی می رسند .

پوره ها و حشرات کامل با تغذیه از آوند های آبکش و حذف مواد غذایی باعث ضعیف شدن و کوتولگی بوته ها شده و برگ ها رنگ پریده شده و سپس می ریزند.

عسلک های دفع شده از این آفت باعث مسدود شدن روزنه های تنفسی برگ ها شده و با جذب گرد و خاک، فتوسنتز را مختل می کنند. در شرایط مرطوب وجود عسلک ها باعث رشد قارچ های دوده ای می شوند و کیفیت الیاف به شدت کاهش پیدا می کند. این آفات از منظر انتقال بیماری های ویروسی نیز بسیار اهمیت دارند.

شته درختان کاج Cinara pini و Cinara palaestinesis

شته درختان كاج یکی از مهمترین و خسارت زا ترین آفات درختان کاج می باشد که از طریق مکیدن شیره نباتی و حذف آن از پیکره درخت باعث ضعف عمومی درختان شده و در اثر تجمع عسلک بر روی شاخ و برگ فتوسنتز و جذب هوا را به شدت مختل کرده و میزان گیاه سوزی ناشی از جذب بالای نور و دما افزایش پیدا می کند. همچنین درختان را مستعد حمله آفات ثانوی از جمله چوبخوار و پوستخوار می نماید.

خسارت شته کاج به صورت زردی لکه ای ، زردی عمومی، قهوه ای شدن ، ریز و بد شکل شدن اندامها، ریزش برگ و خشكیدگی سرشاخه ها را به همراه دارد.

شته معمولی گندم Schizaphis graminum

این شته با مکیدن شیره گیاهی سبب تضعیف محصول گندم می‌شود، اما اهمیت مبارزه با آن به دلیل انتقال برخی از بیماریهای ویروسی خطرناک و خسارت زا به گندم می باشد.

 

شته مومی کلزا Brevicoryne brassicae

یکی از مهمترین آفات کلزا، شلغم، کلم و خردل وحشی بشمار می رود که اغلب به عنوان آفت سبزیجات خانواده چلیپائیان و گاهی به صورت آفت دانه های روغنی عمل می کند. عوامل محیطی به ویژه درجه حرارت می تواند به طور غیرمستقیم خسارت این آفات را افزایش دهد. چون، تولید مثل و ازدیاد نسل آنها در آب و هوای گرم و مرطوب افزایش می یابد. به همین دلیل، خسارت عمده این آفت محدود به مزارع کلزا در شمال کشور است. مقاومت شته مومی در برابر سرمای زمستان بالاست و زاد و ولد آن با رسیدن دمای محیط به ۵ درجه سانتیگراد شروع می شود.

 

شته سبز هلو (Myzus persicae)

يكي از آفات مهم درختان ميوه هسته دار مانند هلو و گوجه است. علاوه بر اين ازگياهان زراعي يك ساله مانند باقلا، گوجه فرنگي، سيب زميني، چغندرقند و علف هاي هرز نيز تغذيه مي نمايد.

 

سموم موثر بر شته ها:

• ایمیداکلوپرید
• تیاکلوپرید
• استامی پراید
• اسپیروتترامات
• دیکلرووس
• دیمتوات
• آکتامیا
• تیاکلوپرید + دلتامترین
• تیاترین